Obowiązek alimentacyjny

 

Obowiązek alimentacyjny został uregulowany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, w księdze III od artykułu 128-144. Obowiązek alimentacyjny ma duże znaczenie nie tylko prawne, ale również społeczne. Ma za zadanie zapewnić odpowiedni byt osobie, która została nim objęta.

W artykule 128 KRO ustawodawca stwierdza że jest to: „Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) w linii prostej obciąża krewnych oraz rodzeństwo.”

 

Jest to stosunek o charakterze zobowiązaniowym. Stronami tego stosunku są konkretne podmioty, gdzie uprawniony jest wierzycielem, a zobowiązany do uiszczenia świadczenia-dłużnikiem. Przedmiot tego świadczenia ma na celu zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych uprawnionego.

Aby doszło do powstania obowiązku alimentacyjnego muszą spełnić się konkretne przesłanki. Po pierwsze, między osobami, których ten obowiązek dotyczy, musi istnieć stosunek pokrewieństwa. Może to w pewnych wypadkach dotyczyć powinowatych - macochy, bądź ojczyma dziecka.

Po drugie, obowiązek alimentacyjny ma być przeznaczony na utrzymanie uprawnionego. Są to potrzeby bieżące. Mogą one oczywiście ulegać zmianie, w takim wypadku stosuje się przepis 138 KRO, mówiący o możliwości zmiany orzeczenia sądu lub warunków umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.

Kolejnym ważnym elementem z punktu widzenia przesłanek, co do powstania obowiązku alimentacyjnego jest pojęcie „niedostatku”. Niedostatek, to stan w którym z przyczyn niezależnych od danej osoby, nie może się ona samodzielnie utrzymać i pokryć podstawowych potrzeb tak, aby prowadzić godne życie.

Doktryna prawnicza wielokrotnie podejmowała się wyjaśnienia tego zagadnienia. Na uwagę zasługuje się wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 22 września 2014 roku w sprawie II Ca 507/14 . W wymienionym orzeczeniu Sąd wyjaśnił na tle tej sprawy, jak należy rozumieć wyżej wymienione pojęcie.

Sprawa ta miała następujący stan faktyczny: powód M.J. wniósł apelację od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 27 lutego 2014 roku.(syg. akt III RC 440/13), apelacja dotyczyła wyroku w sprawie o nie przyznanie alimentów dla powoda, które chciał otrzymać od córki - M.J. Powód był osobą niepełnosprawną. Miał problemy ze słuchem, sercem i kręgosłupem. Jego stopień niepełnosprawności został określony jako umiarkowany. Zażądał zasądzenia alimentów na kwotę tysiąca złotych miesięcznie wraz z ustawowymi odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu - do 10 dnia każdego miesiąca. Powód utrzymywał się z zasiłku stałego w kwocie 529 złotych. Ponosił opłaty stałe w kwocie 260 złotych. Potrzebował też leków. Pozwana natomiast była dorosła studiowała w Wielkiej Brytanii, wychowywała tam swoje dwunastoletnie dziecko. Pozwana podnosiła, że ojciec nie płacił należnych alimentów na jej utrzymanie, z tego powodu powstało zadłużenie alimentacyjne, które jej ojciec musi spłacać. Co więcej, powód nie interesował się losem córki. Z tego względu pełnomocnik pozwanej wnosił o oddalenie powództwa.

Sąd Rejonowy stwierdził, iż pozwany nie może żądać alimentów od córki, gdyż nie znajdował się w stanie niedostatku. Sąd nie uznał za trafne argumentów powoda, w których twierdził, że stan niedostatku spowodowany był koniecznością spłaty zadłużenia alimentacyjnego. Inną kwestią był fakt, że pozwany mógł podjąć pracę na warunkach chronionych, czego ten nie zrobił.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim po zapoznaniu się ze stanem faktycznym sprawy i przeanalizowaniu argumentów Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim, uznał apelację za niezasadną.
W tezie orzeczenia stwierdzono że:
1. Stan niedostatku, o którym mowa w art. 133 § 2 k.r.o., ma miejsce wówczas, gdy dana osoba ma trudności z utrzymaniem się na minimalnym poziomie.
2. W razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub części ze względu na zasady współżycia społecznego”.

Postawa powoda – niepłacenie alimentów na swe dziecko i brak zainteresowania co do losu córki spowodowały, że Sąd Rejonowy oddalił jego powództwo.

Powód mógłby zapewnić sobie odpowiednie środki na swe utrzymanie, gdyby podjął pracę - zajmował się tkactwem.

Obowiązek alimentacyjny ma na celu chronić osoby, które nie są w stanie zapewnić dla siebie odpowiednich środków. Mając to na uwadze, ustawodawca odnosi się do tego obowiązku również w innych gałęziach prawa. Regulacja dotycząca uchylania się od alimentacji została uregulowana w art. 209 Kodeksu karnego. Jest to przestępstwo niealimentacji. Stanowi ono występek. To przestępstwo charakteryzuje się też tym, że jest ono indywidualne właściwe, co oznacza, że może je popełnić tylko osoba, na której ciąży ten obowiązek. Ustawodawca rozgranicza w paragrafie pierwszym podanego artykułu, jaka musi zaistnieć wysokość równowartości świadczenia by można było zarzucić takiej osobie popełnienie tego przestępstwa. Zaległości te, muszą stanowić „równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.” Obowiązek alimentacyjny w Kodeksie karnym jest rozumiany inaczej niż na gruncie Kodeksu rodzinnego. W prawie karnym podkreśla się aspekt wysokości świadczenia, zaś w prawie rodzinnym mowa jest o osobistych staraniach, mających na celu utrzymanie dzieci.(art.135 KRO).

Źródłem tego obowiązku alimentacyjnego może być:

• Orzeczenie sądowe
• Ugoda sądowa
• Ugoda zawarta przed innym organem
• Inna umowa

Alimentacja, czy środki pozyskane dla utrzymania danej osoby, są przez ustawodawcę „chronione” w ten sposób, iż nie można się zrzec alimentów. Takie postanowienie jest bezwzględnie nieważne.

W ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w art.10 § 4 ustawodawca stwierdza wprost że: „Nie podlegają egzekucji świadczenia alimentacyjne” Jest to przejaw dbałości o to, by osoba na którą przypada świadczenie, nie musiała ponosić uszczerbku z powodu prowadzonego postępowania egzekucyjnego.

Warto zwrócić uwagę na społeczny aspekt zjawiska niealimentacji. Z uwagi na zaistniałą sytuację, cierpi na tym osoba, która powinna alimenty otrzymać. Nie jest ona wstanie samodzielnie zaspokoić swych potrzeb.

Po drugie, stratę ponosi także Skarb Państwa. Istnieje bowiem fundusz alimentacyjny, z którego pokrywane są niezapłacone alimenty. Tak więc koszta nieuiszczania alimentów, ponoszą obywatele, którzy je płacą.
Alimentacja ma doniosłe znaczenie prawne. Jej regulacje mają wpływ na wiele gałęzi prawa: prawa rodzinnego, gdzie dąży się do zapewnienia godnych warunków bytowych dla uprawnionego; prawa o postępowaniu administracyjnym - zakaz zajęcia egzekucyjnego alimentów. Wreszcie nieuiszczanie świadczenia powoduje powstanie odpowiedzialności karnej.