Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności

Po uprawomocnieniu się orzeczenia skazującego na karę pozbawienia wolności, najczęściej następuje niezwłoczne jej wykonanie. Istnieją jednak sytuacje, w których osadzenie w zakładzie karnym zostanie odłożone w czasie. Kodeks karny wykonawczy, dla określonej grupy skazanych, przewiduje obowiązek odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności. W kodeksie zamieszczone są także przesłanki, wobec zaistnienia których sąd może (choć nie musi) zadecydować o odroczeniu wykonania kary.

Zgodnie z przepisem art. 150 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, sąd obligatoryjnie orzeka o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności w wypadku choroby psychicznej skazanego lub innej ciężkiej choroby, która uniemożliwia wykonywanie tej kary. Przepis art. 150 § 2 definiuje pojęcie ciężkiej choroby jako taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.

Istotne jest precyzyjne określenie, jakiego rodzaju rozstroje zdrowia oraz zdrowia psychicznego warunkują odłożenie w czasie wykonania kary pozbawienia wolności. Określenie „choroba psychiczna” w świetle nauk medycznych uznawane jest za przestarzałe i wypierane przez jednostkę chorobową o nazwie „zaburzenie psychiczne”. Poprawne zidentyfikowanie stanu, określanego w ustawie jako „choroba psychiczna”, jest o tyle istotne, że podstawą obligatoryjnego odroczenia kary pozbawienia wolności nie może być innego rodzaju zakłócenia czynności psychicznych, bądź upośledzenie umysłowe. Należy przyjąć, iż chorobą psychiczną jest taki stan patologiczny, który charakteryzuje się jakościowymi, ilościowymi lub łącznie obydwoma typami zaburzeń funkcji poznawczych, motywacyjnych i emocjonalnych przy uwzględnieniu tego, że norma, w stosunku do której odnosi się te zaburzenia, jest zmienna, uwarunkowana biologicznie, społecznie, czy kulturowo (vide: L. Przybylczak, J.T. Marcinkowski, Przerwa w odbywaniu kary pozbawienia wolności, „Problemy Praworządności” 1985, nr 8-9).

Należy przy tym wskazać, iż nie każda choroba psychiczna stanowi podstawę do orzeczenia obligatoryjnego odroczenia wykonywania kary pozbawienia wolności. Pomimo sprzecznego stanowiska prezentowanego w doktrynie, orzecznictwo sądów powszechnych wypracowało jednolite stanowisko, zgodnie z którym zwrot „ciężka choroba” odnosi się również do chorób psychicznych. Zgodnie z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 14 lutego 2001 r., w sprawie o syng. akt II AKz 496/00: „Ciężka choroba – zgodnie z treścią art. 150 § 2 k.k.w. – uniemożliwia wykonanie kary wówczas, gdy powoduje taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo. Należy przy tym zauważyć, iż zamieszczony w przepisie art. 150 § 1 k.k.w. zwrot „ciężka choroba” odnosi się także do chorób psychicznych”.

Stan ciężkiej choroby jest każdorazowo oceniany w stosunku do pojedynczego przypadku. Płynące z choroby zagrożenie życia lub zdrowia musi bezpośrednio wynikać z przebywania w warunkach pozbawienia wolności. Oznacza to, iż tylko taka choroba, która nie może być skutecznie leczona w warunkach izolacji więziennej, może być uznana za chorobę ciężką w rozumieniu przepisu art. 150 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego. Tego rodzaju stanowisko znajduje aprobatę w orzecznictwie Sądu Najwyższego: „Poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia osoby oskarżonej może wynikać z pozbawienia wolności wtedy, gdy charakter schorzenia, na które cierpi ta osoba lub rozmiar doznanego przez nią uszkodzenia ciała są tego rodzaju, że z uwagi na brak środków do odpowiedniej interwencji medycznej w warunkach pozbawienia wolności lubco najmniej znacznego utrudnienia w aplikowaniu zaleconego sposobu leczenia — osiągnięcie rezultatów zapewniających uniknięcie w tych warunkach wskazanego wyżej niebezpieczeństwa nie jest możliwe” (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1995 r., WZ 35/95, OSNKW 1995, z. 7-8)

W wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, uniemożliwiającej wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd orzeka o odroczeniu jej wykonania na okres do czasu ustania przeszkody. Przeszkoda ustaje w momencie, gdy stan zdrowia skazanego ulega poprawie do tego stopnia, że możliwe jest wykonanie kary pozbawienia wolności. Odroczenie nie następuje więc do czasu całkowitego wyleczenia choroby psychicznej bądź innej ciężkiej choroby, a jedynie do chwili takiej poprawy stanu zdrowia, która powoduje, iż umieszczenie w zakładzie karnym nie wiąże się już dla skazanego z zagrożeniem życia lub zdrowia.

Omówione wyżej przesłanki powodują po stronie sądu obowiązek orzeczenia o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności. Istnieją zaś takie przesłanki, wobec zaistnienia których decyzja o wydaniu tego rodzaju orzeczenia jest pozostawiona do uznania sądu. Zgodnie z treścią art. 151 Kodeksu karnego wykonawczego, sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności, jeżeli:

• natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki, lub;
• liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów, lub;
• osobą skazaną na karę pozbawienia wolności jest kobieta ciężarna lub osoba samotnie sprawująca opiekę nad dzieckiem.

Pierwsza z wymienionych przesłanek charakteryzuje się występowaniem niedookreślonego zwrotu „zbyt ciężkie skutki”. W orzecznictwie tłumaczy się, że natychmiastowe wykonanie kary pociąga dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki, kiedy ciężar gatunkowy ujemnych skutków osadzenia w zakładzie karnym jest tego rodzaju, że w żaden inny sposób niż przez udzielenie przerwy w karze nie można im zaradzić (patrz: postanowienie SA w Lublinie z dnia 23 września 2009 r., sygn. akt II AKzw 758/09). W orzecznictwie stany faktyczne, które są uznawane za wystarczające do orzeczenia, w przypadku ich występowania, odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności to m. in.: choroba członka rodziny, wymagającego opieki, którą może zapewnić tylko skazany; konieczność wykonania pilnych prac polowych lub ogrodniczych; okresowe pozostawanie rodziny skazanego bez środków do życia; potrzeba uregulowania spraw zawodowych, majątkowych lub osobistych skazanego; wydarzenie losowe, wymagające pilnego podjęcia czynności eliminujących jego skutki.

W reakcji na zjawisko przeludnienia zakładów karnych, ustawodawca wprowadził do Kodeksu karnego wykonawczego przepis art. 151 § 2, który daje sądom możliwość odroczenia wykonania kary pobawienia wolności, jeżeli liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów. Przytoczony przepis wprowadza jednak istotne ograniczenie możliwości odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności na jego podstawie. Z powodu przeludnienia zakładów karnych nie można bowiem odroczyć wykonania kary wobec: skazanych, którzy dopuścili się przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia; skazanych recydywistów; skazanych, którzy z przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodu lub działających w grupie lub związku przestępczym; skazanych, którzy popełnili przestępstwo o charakterze terrorystycznym, jak również skazanych za przestępstwa określone w art. 197 – 203 Kodeksu karnego, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Możliwe jest również orzeczenie przez sąd o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności wobec kobiety ciężarnej, bądź osoby sprawującej samotnie opiekę nad dzieckiem. W przypadku kobiet w ciąży, sądy biorą pod uwagę możliwość osadzenia skazanej w zakładzie karnym, przy którym funkcjonuje szpitalny oddział położniczy lub jest zorganizowany dom dla matki i dziecka. Konieczność odroczenia wykonania kary kobiecie ciężarnej uwarunkowana jest istnieniem względów zdrowotnych i patologicznych wymagających wysoko kwalifikowanej pomocy i bezwzględną koniecznością unikania stresu, jaki wiąże się z pobytem w zakładzie karnym. Z kolei osoba, która samotnie sprawuje opiekę nad dzieckiem, powinna wykazać, że nikt inny, poza tą osobą, nie jest w stanie zapewnić dziecku opieki.

Wykonanie kary pozbawienia wolności można odroczyć na okres do roku. W stosunku do skazanej kobiety ciężarnej oraz osoby skazanej samotnie sprawującej opiekę nad dzieckiem, sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka. Odroczenie może zostać udzielone kilkakrotnie, jednak suma okresów, na które zostało odroczone wykonanie kary, nie może przekraczać wskazanych wyżej terminów. Odraczając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może zobowiązać skazanego do podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej zgłaszania się do wskazanej jednostki Policji w określonych odstępach czasu lub poddania się odpowiedniemu leczeniu lub rehabilitacji, oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych.

W przypadku występowania przesłanek do odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności, warto przygotować wniosek, w którym zostanie wykazana zasadność orzeczenia przez sąd odroczenia wykonania kary. Celem należytego przygotowania wniosku, warto zasięgnąć pomocy prawnika, który oceni sprawę i przygotuje odpowiednie pismo, w którym w sposób szczegółowy wykazane zostaną wszelkie okoliczności umożliwiające uzyskanie pozytywnego rozstrzygnięcia przed sądem.