ODWOŁANIE DAROWIZNY NA GRUNCIE PRAWA POLSKIEGO

Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

Przyjmuje się, że „rażąca niewdzięczność” to świadome zachowanie obdarowanego, skierowane przeciwko darczyńcy w nieprzyjaznym zamiarze, cechujące się znacznym nasileniem złej woli i zmierzające do wyrządzenia darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej, odczuwane przez darczyńcę wysoce ujemnie. Rażąca niewdzięczność występuje w szczególności wówczas, gdy obdarowany dopuszcza się w stosunku do darczyńcy czynu przestępczego skierowanego przeciwko jego życiu, nietykalności cielesnej, zdrowiu fizycznemu lub psychicznemu, czci i godności osobistej i zawodowej oraz przeciwko jego mieniu. Rażąco niewdzięczne zachowanie obdarowanego nie musi jednak przybrać form drastycznych, wyrażających się w agresji fizycznej czy słownej względem darczyńcy, nie musi to też być czyn sprzeczny z prawem.

Orzecznictwo dostarcza licznych przykładów konkretnych zachowań, stanowiących przejaw rażącej niewdzięczności. Należą do nich m.in.: odmowa świadczenia pomocy i opieki, zwłaszcza jeśli obowiązek jej niesienia wynika również ze stosunków rodzinnych, rozpowszechnianie informacji uwłaczających darczyńcy, żądanie eksmisji rodzica z mieszkania stanowiącego przedmiot darowizny i zarazem jego dorobek, pobicie i ciężkie znieważenie darczyńcy, naruszenie przez obdarowanego stosunków rodzinnych łączących go z darczyńcą, w tym obowiązku wdzięczności. Nie mieszczą się natomiast w pojęciu rażącej niewdzięczności krzywdy wyrządzone darczyńcy nieumyślnie, w sposób niezamierzony, czy nawet umyślnie, ale nieprzekraczające granic zwykłych konfliktów życia rodzinnego.

Oświadczenie o odwołaniu darowizny ma charakter jednostronny. Rażąca niewdzięczność uzasadniająca odwołanie darowizny musi nastąpić po zawarciu umowy. Wcześniejsze nieprzyjazne zachowania obdarowanego względem darczyńcy, o których darczyńca powziął wiadomość po zawarciu umowy, nie uzasadniają odwołania darowizny. Natomiast darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Jest to przejaw łagodniejszej ochrony uprawnień nabytych nieodpłatnie, której odzwierciedlenie stanowi przyznanie prymatu nad interesem obdarowanego interesom darczyńcy oraz osób, wobec których na darczyńcy ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny. Z „darowizną niewykonaną” mamy do czynienia wtedy, gdy w wyniku zawartej umowy nastąpił skutek rozporządzający, ale przedmiot darowizny nie został jeszcze wydany obdarowanemu albo wprawdzie obdarowany jest już w posiadaniu tego przedmiotu, ale skutek rozporządzający jeszcze nie powstał.

Przesłanką powstania uprawnienia do odwołania darowizny jeszcze niewykonanej jest pogorszenie się stanu majątkowego darczyńcy. Nie chodzi jednak o każdą zmianę na gorsze. Dokonując oceny, nie należy kierować się samą wysokością pogorszenia, lecz uwzględnić relację powstałej zmiany do łącznej wartości majątku darczyńcy. Przyczyny, dla których zmiana miała miejsce, są bez znaczenia – mogą być to okoliczności od darczyńcy niezależne (np. klęski żywiołowe, załamanie rynku, na którym darczyńca działa), ale również względy ściśle związane z jego osobą i będące następstwem jego zamierzeń (nagła choroba, konieczność wydatkowania znacznych środków na inny cel itp.). Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.