Przestępstwo oszustwa z art. 286 kodeksu karnego

Aby można było mówić o tym, że czyiś czyn wypełnia znamiona oszustwa, muszą zostać spełnione łącznie następujące warunki:

• sprawca wprowadza ofiarę w błąd albo wyzyskuje błąd lub niezdolność
  do należytego pojmowania przedsiębranego działania;
• sprawca doprowadza w ten sposób ofiarę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem;
• sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
  
  

Błędem określa się rozbieżnością między rzeczywistością a jej postrzeganiem przez osobę. Sprawca popełniający przestępstwo oszustwa wprowadza ofiarę w błąd – to znaczy, że przedstawia ofierze niezgodny z prawdą obraz rzeczywistości. Takie działanie może przybierać różne formy – jako przykład posłuży jedna z najpopularniejszych postaci przestępstwa oszustwa, czyli tzw. wyłudzenia „na wnuczka”. Przestępca obiera za cel starszą, samotną osobę i wykonuje do niej telefon, przedstawiając się jako jej wnuczek i prosząc o pewną kwotę pieniędzy na określony cel, np. pilną spłatę długu. W przedstawionej sytuacji sprawca wprowadza ofiarę w błąd – ofiara jest przekonywana, że dzwoni do niej członek rodziny, kiedy w rzeczywistości po drugiej stronie słuchawki znajduje się oszust, zamierzający wyłudzić pieniądze. Sprawca może też wyzyskiwać błąd – wykorzystywać to, że ofiara już wcześniej miała błędne wyobrażenie rzeczywistości, lub wyzyskiwać niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania – wykorzystywać sytuację, w której osoba, ze względu na wiek bądź upośledzenie czy niedorozwój umysłowy, nie jest zdolna do oceny znaczenia swojego postępowania.

Skutkiem działania sprawcy ma być niekorzystne rozporządzenie mieniem własnym bądź cudzym. Rozporządzenie mieniem to wszelkie czynności, które prowadzą do zmiany stanu majątkowego. Aby zaś takie rozporządzenie było niekorzystne, musi ono prowadzić do pogorszenia sytuacji majątkowej ofiary. Należy zwrócić uwagę, że nie chodzi tu tylko o rzeczywisty uszczerbek w majątku pokrzywdzonego, ale także utracone spodziewane korzyści.

Przedstawione wyżej działania sprawca podejmuje w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Oznacza to, że sprawca nie musi faktycznie wzbogacić się wskutek swojego działania – przestępstwo zostaje dokonane już w momencie, gdy pokrzywdzony dokonuje niekorzystnego rozporządzenia swoim mieniem. Wystarczy, że sprawca podejmuje czynności, które mają doprowadzić do osiągniecia przez niego korzyści majątkowej. Innymi słowy, sprawca działa z zamiarem wzbogacenia się – ma świadomość, że jego zachowanie jest przestępne i wolę takiego zachowania się, które to zachowanie jest dodatkowo „zabarwione” celem w postaci osiągnięcia korzyści majątkowej.
Art. 286 § 2 wprowadza odmianę przestępstwa oszustwa, polegającą na tym, iż sprawca żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. Nie jest przy tym konieczne, żeby sprawca był jednocześnie osobą, która dokonała bezprawnego zaboru. Nie jest nawet konieczne, żeby sprawca taki przedmiot posiadał. Wystarczy, aby przestępca posiadał informacje o miejscu przechowania rzeczy.

Za przestępstwo oszustwa sprawcy grozi od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Taka sama kara jest przewidziana za przestępstwo określone w art. 286 § 2 k.k. Ustawodawca w art.
286 § 3 przewidział łagodniejsze kary dla sprawców oszustw mniejszej wagi – grzywna, kara ograniczenia wolności bądź kara pozbawienia wolności do lat 2. Pojęcie wypadku mniejszej wagi jest nieostre, pozostawione do zdefiniowania doktrynie i orzecznictwu. Większość komentatorów jest zgodna co do tego, że wypadki mniejszej wagi nie muszą oznaczać, iż ofiara doznała znacznej szkody majątkowej. Większe znaczenie przy określaniu wagi czynu mają okoliczności jego popełnienia oraz stopień społecznej szkodliwości czynu.

Przestępstwo oszustwa jest jednym z przypadków, w którym ustawodawca zdecydował się na uzależnienie w określonych przypadkach ścigania przestępstwa od złożenia przez pokrzywdzonego wniosku. Art. 286 § 4 k.k. stanowi, że jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, to ściganie przestępstwa następuje na jej wniosek. Kodeks karny w art. 115 § 11 k.k. definiuje osobę najbliższą jako małżonka, wstępnego, zstępnego, rodzeństwo, powinowatego w tej samej linii lub stopniu, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka, a także osobę pozostającą we wspólnym pożyciu. Jeżeli więc sprawca popełnia przestępstwo oszustwa na szkodę jednej z wymienionych wyżej osób, to tylko od pokrzywdzonego zależy, czy organy ścigania będą mogły podjąć dalsze działania prowadzące do ukarania przestępcy.