Zastępcza kara pozbawienia wolności

Przepisy regulujące karę zastępczą znajdują się w art. 65 – 66 kodeksu karnego wykonawczego. Art. 65 § 1 brzmi następująco: „Jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zarządza, a jeżeli uchyla się on od świadczenia pieniężnego lub obowiązków orzeczonych na podstawie art. 34 § 3 Kodeksu karnego, sąd może zarządzić wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. W razie gdy skazany wykonał część kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w wymiarze odpowiadającym karze ograniczenia wolności pozostałej do wykonania, przyjmując, że jeden dzień zastępczej kary pozbawienia wolności jest równoważny dwóm dniom kary ograniczenia wolności”. Z lektury przepisu wynika, iż ustawodawca przewidział w nim sytuacje, gdzie sąd musi działać oraz sytuację, gdzie pozostawia się sądowi możliwość zadecydowania o konieczności zarządzenia kary zastępczej. Pierwsza sytuacja to uchylanie się skazanego od odbywania kary ograniczenia wolności. Kara ograniczenia wolności polega na obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo potrąceniu od 10% do 25% miesięcznego wynagrodzenia za pracę na cel społeczny wskazany przez sąd. Jeżeli skazany nie dopełnia nałożonych nań obowiązków, to sąd ma obowiązek zarządzić zastąpienie kary ograniczenia wolności kara pozbawienia wolności.

W przypadku, kiedy sąd orzeka świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 lub obowiązki z art. 72 § 1 pkt 2 – 7a kodeksu karnego i skazany uchyla się od spełnienia nałożonego obowiązku, sąd ma możliwość zarządzenia kary zastępczej. Jest to sytuacja o tyle różna od tej wskazanej wyżej, że sąd nie ma w tej sytuacji obowiązku zarządzenia – decyzja, czy w danej sprawie zastąpić karę ograniczenia wolności karą pozbawienia wolności pozostaje do uznania sądu. Obowiązki z art. 72 § 1 kodeksu karnego, których niewykonanie umożliwi sądowi podjęcie decyzji w sprawie kary zastępczej to:

• przeproszenie pokrzywdzonego;
• wykonywanie ciążącego na skazanym obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby;
• wykonywanie pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu;
• powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających;
• poddanie się terapii uzależnień, psychoterapii, psychoedukacji, uczestnictwo
  w oddziaływaniach korekcyjno – edukacyjnych;
• powstrzymywanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach;
• powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi sposobami
  w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób.

Kara pozbawienia wolności jest w trybie art. 65 kkw zasądzana jako zastępstwo dla orzeczonej wcześniej kary ograniczenia wolności. Z tego powodu wymiar zastępczej kary pozbawienia wolności jest ściśle związany z tym, na jak długo została wymierzona kara ograniczenia wolności. Zasadą jest, że jeden dzień kary pozbawienia wolności jest równoważny dwóm dniom kary ograniczenia wolności. Przykładowo, gdyby sąd zarządził wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w zamian za karę 30 dni ograniczenia wolności, zastępcza kara wyniosłaby 15 dni. Od tej zasady jest jeden wyjątek, ujęty w § 2 omawianego artykułu. Jeżeli zarządza się zastępczą karę pozbawienia wolności dla sprawcy przestępstwa, dla którego ustawa nie przewiduje kary pozbawienia wolności, to niezależnie od czasu trwania kary ograniczenia wolności kara zastępcza nie może przekroczyć 6 miesięcy. Dla przykładu, jeżeli sprawca zostanie skazany za popełnienie przestępstwa zniesławienia z art. 212 § 1 kodeksu karnego, to nawet przy orzeczeniu najwyższej możliwej kary ograniczenia wolności w wysokości 2 lat, najwyższa możliwa zastępcza kara pozbawienia wolności będzie zarządzona w wysokości 6 miesięcy.

Istnieje możliwość uniknięcia odbywania zastępczej kary pozbawienia wolności nawet po jej zarządzeniu. Warunkiem, który należy spełnić, by sąd mógł pochylić się nad taką możliwością jest złożenie na piśmie oświadczenia o podjęciu się odbywania kary ograniczenia wolności i poddaniu się rygorom z nią związanym. Czynność taką umożliwia przepis art. 65a § 1 kodeksu karnego wykonawczego. Należy przy tym mieć na uwadze, że złożenie takiego oświadczenia nie gwarantuje wstrzymania wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności. Ustawodawca używa zwrotu „Sąd może”, przez co daje sądowi możliwość zdecydowania, czy wstrzymać wykonanie kary zastępczej, czy też nie. W przypadku wstrzymania wykonania kary zastępczej kolejne uchylenie się od odbywania kary ograniczenia wolności powoduje zarządzenie kary zastępczej bez możliwości jej wstrzymania.

W przypadku, kiedy powyższy środek nie zadziała, warto zastanowić się nad złożeniem zażalenia. Przysługuje ono na postanowienie w przedmiocie kary zastępczej zarządzanej na podstawie art. 65 kodeksu karnego wykonawczego, a także na postanowienie w przedmiocie wstrzymania i zarządzenia wykonania kary zastępczej z art. 66 kodeksu karnego wykonawczego. Warto przy tym skonsultować się z profesjonalnym pełnomocnikiem, który udzieli pomocy w przygotowaniu zażalenia i weźmie udział w posiedzeniach związanych z zastępczą karą pozbawienia wolności.